De Nieuw-Zeelandse piloot Philip Mehrtens wordt al ruim een maand gegijzeld in West-Papoea. De strijders die hem vasthouden, laten hem alleen vrij in ruil voor de onafhankelijkheid van hun land. Daar vechten ze al decennialang voor, na een belofte die Nederland niet nakwam.
Begin februari zette de 37-jarige piloot zijn vliegtuigje aan de grond in de bergachtige provincie Nduga in West-Papoea. De rebellen van het West-Papoea Nationale Bevrijdingsleger (TPN-PB) bestormden het toestel en gijzelden hem. De vijf passagiers die hij vervoerde, mochten naar huis, want zij bleken inheemse Papoea’s.
Een paar weken later deelden de rebellen filmpjes waarin ze de piloot omsingelen, bewapend met grote geweren en pijl en boog. Ze verkondigden dat ze Mehrtens alleen vrijlaten als West-Papoea onafhankelijk wordt van Indonesië.
Indonesische troepen hebben al een paar gewapende zoek- en reddingsoperaties uitgevoerd, maar tevergeefs. Zo mislukte een van die acties afgelopen weekend. Zeker één Indonesische soldaat kwam daarbij om.
Nederlands stel
De gijzeling is een gevolg van een conflict dat al decennialang speelt. Het is zeker ook niet de eerste ontvoering, stelt historicus en Indonesiëkenner Remco Raben. "Er is zelfs weleens een Nederlands stel gekidnapt." De Nederlandse Martha, Mark en een groep wetenschappers werden in 1996 gegijzeld in de jungle.
Ook toen was de onafhankelijkheidswens de reden voor het kidnappen van buitenlanders. Al bijna zestig jaar vechten rebellen hiervoor. Intussen proberen veel andere Papoea's hetzelfde te bereiken met vreedzaam protest.
'Dekolonisatie mislukt'
De oorsprong van het conflict in West-Papoea ligt bij het Nederlandse kolonialisme en het 'mislukte dekolonisatieproject', zegt Raben. West-Papoea was een deel van de voormalige Nederlandse kolonie Nederlands-Nieuw-Guinea. Die kolonie bleef bij Nederland horen toen Indonesië in 1949 onafhankelijk werd.
Maar in 1961 stelde Nederland deze kolonie, onder grote internationale druk, onafhankelijkheid in het vooruitzicht. West-Papoea bereidde zich daar dus ook op voor. Het kreeg een eigen volkslied en een eigen vlag: de Morgenster. Die zou later ook een symbool worden van de onafhankelijkheidsstrijd.
Loze belofte
Het bleek een loze belofte: in 1969 viel de droom abrupt in duigen na een omstreden referendum. Bij de stemming mochten maar zo'n 1.000 van de 816.000 inwoners stemmen. "Niet de bevolking, maar alleen de stamhoofden kregen een stem", zegt Raben.
Hij noemt de stemming 'totaal gemanipuleerd', want de mensen die wél mochten stemmen, hadden vrij weinig in te brengen: Jakarta dwong hen te kiezen voor aansluiting bij Indonesië.
Veel Papoea's voelden zich achtergesteld en een deel van hen streeft sindsdien naar onafhankelijkheid. Indonesië treedt hard op om die beweging de kop in te drukken. Het land schroomt daarbij niet wapens te gebruiken. Daarnaast worden Papoea's stelselmatig onderdrukt.
Hoeveel slachtoffers het conflict al gekost heeft, is moeilijk in te schatten. Zo verbiedt Indonesië journalisten toegang tot West-Papoea. Zij mogen de regio alleen in na goedkeuring van het leger. "Ook een mensenrechtenmissie van de VN wacht al drie jaar op goedkeuring van Indonesië", zegt Raki Ap, die werd geboren in een vluchtelingenkamp in Papoea-Nieuw-Guinea. Nu is hij woordvoerder van Free West Papua Campaign.
'Slow motion'-genocide
Volgens schattingen zijn sinds het begin van de onafhankelijkheidsoorlog in 1969 zo’n 100.000 tot 500.000 Papoea’s gedood door het Indonesische leger. “
Het wordt daarom ook wel de 'slow motion'-genocide genoemd, vertelt Ap. "Dat komt niet alleen door het aantal slachtoffers, maar ook door het bewuste transmigratiebeleid van Jakarta." Bijna de helft van de inwoners is inmiddels Indonesisch. "Niets doen is geen optie: wij verdunnen en lopen kans uit te sterven."
Wanhoopskreet
Intussen blijft het vanuit de rest van de wereld stil. "Al zestig jaar kijkt de rest van de wereld weg, inclusief Nederland", zegt Ap. Hij kan de actie van de rebellen daarom wel begrijpen. "Natuurlijk veroordeelt onze beweging geweld en mijn gedachten zijn bij de de familieleden van de piloot, maar dit is een wanhoopskreet."
In de context van 'decennialange mensenrechtenschendingen' is de actie nog best bescheiden, vindt Ap. Uit de berichtgeving die hij vanuit West-Papoea ontvangt, lijkt de piloot goed te worden behandeld. Hij verwacht niet dat de Papoea's de piloot iets zullen aandoen. "De Papoea's zijn eerder bang dat de Indonesiërs hem per ongeluk iets aandoen bij een gewapende operatie."
Zowel historicus Raben als activist Ap ziet West-Papoea voorlopig niet onafhankelijk worden. Indonesië heeft namelijk grote economische belangen vanwege de goudmijnen die er zijn en de plannen die er liggen voor palmolieplantages.
Ook is onafhankelijkheid een stuk complexer nu zo'n groot deel van de bevolking niet inheems Papoea meer is, vervolgt Raben. "Die migranten zullen niet instemmen met onafhankelijkheid."
Nederland als bemiddelaar?
Toch is er wel enige verandering mogelijk, stellen beiden, maar alleen bij internationale diplomatieke interventie. "Dat beseffen de vrijheidsbewegingen zelf ook", zegt Raben. Volgens Ap zou oud-kolonisator Nederland een belangrijke rol kunnen spelen als mediator tussen Indonesië en West-Papoea. "Want ons land heeft honderd procent zeker een verantwoordelijkheid in dit conflict."
Voor die gesprekken staat de onafhankelijkheidsbeweging zeker open, verzekert Ap. Maar vanuit Nederland lijkt voorlopig minder beweging te komen. Stappen hoeven voorlopig niet te worden verwacht, zegt Indonesiëkenner Raben. "De Nederlandse overheid is buitengewoon voorzichtig om hier in te treden. De goede relaties met Indonesië zijn belangrijker dan de situatie in Papoea."