Nederlands Dagblad 19-04-2014 - auteur Aad Kamsteeg
http://www.nd.nl/artikelen/2014/april/19/papoea-filippus-zal-straks-mohammed-heten
JAYAPURA - De afgelopen decennia is de demografie in Papua dra...stisch gewijzigd. De Papoea’s zijn alleen in grote delen van het binnenland nog in de meerderheid. Met de komst van immigranten uit het overwegend islamitische Indonesië rukt ook de invloed van de moskee op. Met alle religieuze spanningen van dien.
Ze heeft het niet van horen zeggen, maar weet het uit eigen ervaring, van nabij. Het jongetje heet Filippus, want Papoea’s hebben vaak christelijke namen. Hij was zes of zeven jaar oud, blonk uit op school en woonde vlak tegenover haar. Op zekere dag klopten twee Indonesische mannen aan bij de ouders van Filippus. Ze prezen de intelligentie van het kind en haalden vader en moeder vervolgens over hun veelbelovende zoon naar een school in Jakarta te laten gaan.
Sindsdien – nu al bijna twee jaar geleden – hebben ze niets meer van of over Filippus gehoord. Ze weten niet waar hij is, hoe hij het maakt en wanneer ze hem terug zullen zien. Of eigenlijk weten ze dat wel. Filippus is naar een islamitisch internaat gestuurd. Hij wordt daar onderwezen in het salafisme, een fundamentalistische stroming binnen de islam. En ja, hij zal terugkomen. Maar als het zover is, zal hij geloven dat Allah groot is en Mohammed diens profeet.
Berichten als die over Filippus haalden vorig jaar de internationale pers en natuurlijk is dat in Jayapura, Merauke en Biak onderwerp van gesprek. Wat in de eerste twee steden vooral opvalt, is dat ze eerder een Aziatische uitstraling hebben dan een Papoease. Zoals te verwachten viel, want de statistieken zijn bekend. De afgelopen decennia is de demografie in Papua drastisch gewijzigd.
Rond de bestuursoverdracht in het begin van de jaren zestig telde Papua ongeveer 800.000 inwoners. 95 procent van hen was Papoea, inheems. Daarna nam de bevolking spectaculair toe. Officiële cijfers in 2010 gaven een aantal van 2,9 miljoen mensen aan. Het relatief hoge geboortecijfer onder de Papoea’s is daarvan lang niet de voornaamste oorzaak. Belangrijker is de massale, al dan niet door Jakarta gesponsorde immigratie uit dichtbevolkte delen van Indonesië. Men schat dat er in Papua momenteel evenveel buiten het gebied geboren Indonesiërs wonen als inheemse Papoea’s.
De drastische toename van het aantal ‘sluikharigen’ is vooral in de wat grotere steden te merken. In de hoofdstad Jayapura, het vroegere Hollandia, zijn de Papoea’s in de minderheid geraakt. Als de economische plannen van Jakarta in Merauke doorgaan, zal die stad straks door Indonesiërs worden overspoeld. In feite zijn de Papoea’s alleen in grote delen van het binnenland nog flink in de meerderheid.
Deze ontwikkeling brengt spanningen mee. Economisch, omdat bij gebrek aan ondernemerschap Papoea’s maatschappelijk naar de marge worden gedrongen. Velen willen daarom ambtenaar worden, want daar heb je tenminste kans op een vast salaris. Maar achter de loketten zitten voornamelijk niet-Papoea’s, de meisjes vaak met een hijab, een hoofddoek. Met de komst van immigranten uit het overwegend islamitische Indonesië rukt ook de invloed van de moskee op. Met alle religieuze spanningen van dien.
Neem nu het varken. Voor moslims is eten van varkensvlees streng verboden en dus een gruwel. Maar in de cultuur van de Papoea speelt het varken juist een dominerende rol: bruidsschat, statussymbool, voedsel, betalingsmiddel. Wanneer de piloot van een Maf-vliegtuigje ergens in de Baliemvallei een man met een verbrijzelde voet ophaalt, worden twee gillende, stevig vastgebonden varkens het ruim ingeschoven. Het ziekenhuis moet straks wel betaald worden.
godsdienststrijd
Papua staat in Indonesië bekend als overwegend christelijk. Omdat de regering de transmigratie tegenwoordig min of meer vrijgeeft, zien nu ook christelijke Indonesiërs hun kans schoon.
Ze voelen zich bedreigd door de opkomst van radicale moslimgroepen en zien hun toekomst in Papua liggen. Overal staan daar reusachtige kerkgebouwen, statussymbolen haast, naar men zegt niet zelden meebetaald door de vanuit Jakarta ruim van geld voorziene lokale overheid.
En ja, ’s zondags zitten de kerkgebouwen vol. Met hun bijbel in de tas trekken keurig geklede Papoea’s trouw naar de eredienst. Het christendom heeft wortel geschoten, ook al zal er sprake zijn van vermenging met vanouds aangehangen animistisch gedachtegoed. Onderzoek wijst uit dat 80 procent van de Papoea’s zich christen noemt. Twee derde protestant, de anderen rooms-katholiek.
Toch heeft de islam in Papua oudere papieren. Lang voordat met de komst van twee Duitse zendelingen in 1855 het evangelie Papua bereikte en later onder Nederlandse gezag tot diep in het binnenland doordrong, hadden islamitische sultanaten van Ternate handelscontacten met noordelijke Papoea’s. In Fak Fak is de meerderheid van de Papoea’s nog steeds moslim. Er worden daar zelfs gesubsidieerde reizen naar Mekka georganiseerd.
Vast staat dat er onder Soekarno geen sprake was van bewuste islamisering van het buitgemaakte Papua. Eerder was het tegendeel het geval. De stichter van de republiek wilde het christendom juist gebruiken om de samenleving te moderniseren. Maar toen Soeharto in 1965 de macht greep, veranderde dat. In zijn strijd tegen het communisme eiste hij dat alle Indonesiërs zich zouden registreren als aanhanger van een van de vijf in het land officieel erkende religies: islam, protestantisme, rooms-katholicisme, hindoeïsme en boeddhisme. Religieuze scheidslijnen kwamen daardoor scherper aan het licht.
Vandaag de dag is het gevaar van godsdienststrijd in Papua toegenomen. Door Soeharto is een proces van massale transmigratie in gang gezet, waarbij de overgrote meerderheid van de nieuwkomers moslim is. Bovendien is de islam in het vanouds religieus gematigde Indonesië bezig te radicaliseren.
Waartoe dat kan leiden, bleek eerder op de Molukken. In 1999 raakten christenen en moslims er bloedig slaags. In Papua wordt het risico daarop groter naarmate religie en politiek door elkaar heen gaan lopen. Kent de islam sowieso geen scheiding tussen moskee en politiek, de Papoea’s ontbreekt het bovendien aan betrouwbare politieke partijen. Godsdienstige instellingen vullen dan het vacuüm op.
Arabische namen
Nu de islam in Papua niet langer minderheidsreligie is, neemt het wantrouwen onder de Papoea’s toe. Men verdenkt Jakarta ervan bewust een islamiseringsbeleid te voeren met het doel de Papoea’s hecht in het Indonesische rijk te integreren. Navraag leidt tot de conclusie dat moslimextremisme in Papua eerder uitzondering dan regel is. Op straat zijn er nauwelijks boerka’s te zien, net zo min als in wit geklede met het Indonesische Islamitische Verdedigingsfront (FPI) sympathiserende radicalen. Hoopgevend is dat een groep intellectuele moslims en christenen zich verenigd heeft om Papua tot ‘vredeszone’ uit te roepen. Zo moet het verder oplopen van spanningen worden voorkomen.
Maar er is ook verontrustend nieuws. De radicaal islamitische groep Al Fatih KafahNusantara (AFKN) komt openlijk uit voor islamisering van de Papoea’s. Leider Fadzlan Garamatan zou enkele jaren geleden al hebben toegegeven dat meer dan tweeduizend kinderen van Papoea’s naar islamitische scholen elders in Indonesië zijn gestuurd en daar in plaats van christelijke Arabische namen krijgen.
moslimpredikers
Hier en daar zijn moslimpredikers actief. Zo komen uit het hoogland berichten dat enkele dorpen zich als geheel tot de islam hebben bekeerd. Zodra het stamhoofd op de een of andere manier is omgekocht, zullen anderen hem vanwege de in het vooruitzicht gestelde beloning volgen. En dat terwijl het in Indonesië in het kader van de staatsfilosofie Pancasila wettelijk verboden is bekeerlingen te maken.
Nog is het niet te laat om uitbarstingen te voorkomen. Nadlatul Ulama en Muhammadiyah, de twee grootste moslimorganisaties in Indonesië, zijn ook in Papua actief, maar gelukkig relatief gematigd. Helaas zal louter matiging in de omgang met niet-moslims ontoereikend zijn. Veel Papoea’s vereenzelvigen de islam met kolonisatie van hun land en discriminatie van hun volk. Moslims moeten zich daarvan wel bewust zijn.
Beseffen de ouders van Filippus wat er in Papua religieus en politiek op het spel staat? Ze hebben de handen vol aan de verzorging van hun drie nog achtergebleven kinderen. Werk heeft de vader van Filippus allang niet meer, maar gelukkig hebben Papoea’s sterke familiebanden. En Filippus? Elke dag bidden zij voor hun in het niets verdwenen zoon. En als hij straks terugkomt? Dan zal hij Mohammed of Fakih – ‘hij die de Koran citeert’ – blijken te heten.
