Met aandelen in hotels, vliegtuigmaatschappijen en houtkapbedrijven was het Indonesische leger decennialang een geduchte speler in de Indonesische economie. Vijf jaar na de beloftes van de regering om de commerciële avonturen aan banden te leggen, is er nog bitter weinig veranderd.
De internationale mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch maakte deze week in een nieuw rapport melding van 23 stichtingen en 1000 corporaties met 55 bedrijven waarover het Indonesische leger in 2007 de beschikking had. Deze ondernemingen hadden een geschatte waarde van 3,2 triljoen roepiah, omgerekend circa 250 miljoen euro. Samen leverden ze een winst op van 268 miljard roepiah, ofwel circa 20 miljoen euro dat jaar. De opbrengsten van illegale praktijken zoals bewakingsdiensten voor bedrijven en prostitutieplaatsen, houtkap en de lease van militaire grond waren nog niet inbegrepen.
In oktober miste het ministerie van Defensie een belangrijke deadline waarin volgens een wet uit 2004 alle ondernemingen van militairen aan de Indonesische regering moesten worden overgedragen óf geliquideerd. De Indonesische president Yudhoyono, zelf een gepensioneerd generaal, besloot een nieuwe instructie uit te vaardigen voor ditzelfde doel, met criteria waaraan de stichtingen en corporaties moeten voldoen.
Volgens mensenrechtenactivisten is het plan een slap alternatief is voor de noodzakelijke hervormingen van de strijdkrachten in een volwaardige democratie. Temeer omdat een concrete deadline voor overhandiging van de commerciële ondernemingen ontbreekt. Bovendien ziet de instantie waarschijnlijk illegale bronnen van inkomsten over het hoofd.
De officiële reden voor het ondernemerschap van het leger is het welzijn van de Indonesische soldaten. De centrale regering kon jarenlang slechts in een derde van de operationele kosten van legerheden voorzien. Legercommandanten moesten wel bedrijven opzetten om hun eigen werk te bekostigen.
Talloze financiële schandalen en wanpraktijken hebben echter aangetoond dat vooral het elitaire officierskorps voordeel trekt uit het wijdvertakte netwerk van ondernemingen, waaronder lange tijd de noodlijdende vliegtuigmaatschappij Mandala Airlines. Vele bedrijven verkeerden jarenlang aan de rand van de afgrond door grof mismanagement.
De redenering over gebrek aan overheidsbudget snijdt steeds minder hout. Het officiële overheidsbudget voor het leger was in 2007 circa 2,3 miljard euro. Dit bedrag is in 2009 gestegen naar circa 2,5 miljard euro, en staat in schril contrast met de omgerekend tientallen miljoenen euro’s afkomstig uit de stichtingen en corporaties van het leger. Defensie is weer een van de belangrijkste prioriteiten geworden in de staatsbegroting. Een volledige hervorming onder civiel bestuur lijkt nog mijlenver weg.